Hoe blijven sommige dalen koud?

Nu we afgelopen week een tijdelijke verzachting hebben gehad met regen in de dalen, zijn veel mensen bang dat dit vlak voor kerst nog een keer gebeurt. Het sneeuwdek dat in sommige dalen niet heel dik is zou nog zomaar kunnen wegsmelten. Toch is dat niet de grootste zorg die je moet hebben als je binnenkort op vakantie gaat. Sterker nog in jouw dorp kan het best koud blijven als het elders flink dooit.

Meer dan 10 graden kouder

Aanleiding voor het artikel van vandaag was dit appje van Rogier vorige week:

Terwijl de temperatuur vanochtend op alle hoogten tussen 0 en -6°C lag, was het -16,8 graden rond Lans en Vercors op 990 meter!

Lans en Vercors ligt vlakbij de stad Grenoble (en het skigebied Villard de Lans) in een zogenaamd hoogdal. Als de omstandigheden gunstig zijn hoopt koude lucht zich 's nachts in dit dal op waardoor het kouder is dan in de omliggende dalen. Gunstige omstandigheden voor kou zijn op de eerste plaats een sneeuwdek, heldere lucht en weinig wind.

Op de betreffende dag begon er vanuit het westen zachtere lucht binnen te stromen die de andere dalen wel bereikte maar Lans en Vercors nog niet. Zie de kaart hierboven. Dit kon doordat het dorp vanuit het westen beschut ligt achter een bergrug en warme lucht lichter is dan koude lucht. Daarmee schuift de zachte lucht in eerste instantie over de koude laag heen. Als het nog niet heel hard waait mengen die luchtsoorten niet en kan de kou zich aan de grond handhaven.

Ondanks zachtere lucht sneeuwval op 500 meter

Je ziet dat ook in veel inneralpiene dalen. Het Zwitserse Wallis staat erom bekend dat de koude lucht vrij lang in de dalen blijft hangen. Komt er vanuit het westen zachte lucht en neerslag opzetten dan valt die hier nog vaak in de vorm van sneeuw. Pas als het harder doorwaait mengt de zachte lucht op hoogte met de koudere lucht eronder en gaat de sneeuw over in regen. Deze bijzondere situatie was er afgelopen weekend verantwoordelijk voor dat in de stad Sion op nog geen 500 meter hoogte maar liefst 60 centimeter sneeuw viel.

Neerslagafkoeling

Natuurlijk moet de bovenlucht niet te warm zijn, want dan smelten de vlokken alsnog voordat ze de koude dallucht bereikt hebben. Het effect wordt nog versterkt als er sprake is van neerslagafkoeling. Hoe meer sneeuwvlokken er smelten, hoe meer energie/warmte dit kost en die warmte wordt weer onttrokken aan de lucht. Als het dus hard sneeuwt dan kan dit de sneeuwgrens omlaag trekken.

Het verhaal van neerslagafkoeling gaat vooral op voor smallere dalen (ver van het laagland), waar het luchtvolume klein is. In brede, open dalen moet veel meer lucht worden afgekoeld om de sneeuwgrens omlaag te trekken, en dat is vaak het geval in Oostenrijk. De Kitzbüheler Alpen en het Salzburgerland hebben meer open dalen en minder hoge bergen waardoor de zachte lucht sneller de dalen instroomt, zeker als er veel wind staat.

Inversie

Maar iedere regio is anders en ook in dalen met een open karakter kan het soms kouder blijven. Als er sneeuw ligt en het is rustig hogedrukweer dan wordt het op de berg alsmaar zachter, en koelen de dalen maar ook het Alpenvoorland steeds verder af. Dit wordt ook wel een inversie genoemd. Dit temperatuurverschil wordt nog groter als zich laaghangende bewolking vormt. Door de inversie kan de bewolking het dal namelijk niet meer uit, en blijft het in de dorpen kil en koud terwijl op de berg de zon schijnt. Hetzelfde principe heb je bij südföhn, als hij tenminste niet al te sterk is. Als deze warme, zuidenwind niet te hard waait, dan stroomt de lucht gewoon over de kou heen en blijft het in het dal koud.

Kaltluftsee

In het Duits hebben ze een mooi woord voor zo’n koud gebied: “Kaltluftsee”. Er bestaan hoogdalen die zelfstandig micro-klimaatjes creëren waar regelmatig bizar lage temperaturen worden gemeten, zeker als de zon er moeilijk bij kan. Voorbeelden zijn de Funtensee in het Berchtesgadener Land, de Glattalp en de Sämtisersee in Zwitserland. Op de Glattalp (1850m) werd op 7 februari 1991 een temperatuur van -52,5°C gemeten! Bij de Funtensee was het minimum tot nu toe -44,0°C, op 24 december 2001 gemeten door een officieel weerstation van de Deutscher Wetterdienst. Ter indicatie, op een zonnige decemberdag schijnt de zon hier niet langer dan 2 uur.

Op verschillende manieren kunnen gebieden en dalen dus kouder zijn dan de omgeving, zonder dat de hoogte een grote rol speelt. Vooral als het zachtere weer maar langzaam doorzet kunnen er grote verschillen gaan ontstaan. Waait het hard, dan gaat het heel snel en zijn de verschillen een stuk geringer.