Witte vrijdag, de dodelijkste lawine ooit op de Marmolada

Rogier op 13 december 2018· 31 reacties

null

Tijdens de Eerste Wereldoorlog waren de Alpen het zuidfront. De Duitsers noemden dit front toepasselijk de Gebirgskrieg, “Bergoorlog”. Hier werd gevochten tussen Oostenrijk-Hongarije en Italië en hun bondgenoten. Net als aan het westfront werd dit snel een loopgravenoorlog, in dit geval tussen rotsen en sneeuw. In december 1916 waren het echter niet de vijandelijke troepen die voor de meeste doden zorgden, maar de sneeuw die in overvloed was gevallen. In een maand tijd vielen er naar schatting tussen de 8.000 en 10.000 doden door lawines. In de dodelijkste sneeuwlawine ooit vielen er tussen de 270 en 310 doden. Deze lawine kwam naar beneden vanaf de Marmolada (3343 meter) in de Dolomieten. Precies vanaf die gletsjer vlakbij de Sella Ronda waar wij nu skiën.

Stad van ijs

De Italianen en Oostenrijkers hadden als tactiek om hoge bergpassen en -toppen als strategische punten te gebruiken. Een ambitieuze tactiek. Zo veranderden veel Dolomietentoppen in militaire punten en werd ook het Marmolada-massief belegerd. De Italianen gebruikten de zeer steile en indrukwekkende rotsachtige zuidwand terwijl de Oostenrijkers zich letterlijk in ijstunnels ingroeven op de noordzijde. Tussen de vijandige troepen ontstond dus een waar, vergletsjerd, niemandsland. Na enkele lichte gevechten werd het, mede door het extreem lastige terrein, een loopgravenoorlog.

Terwijl de Italianen zich in rotsachtig terrein ingroeven, bouwden de Oostenrijkers echte ‘steden van ijs’ onder de noordgletsjer. Precies de gletsjer waar tegenwoordig het Marmolada skigebied ligt. Luitenant Leo Hangl, van het Kaiserjäger-regiment, ontwierp een stad van ijs onzichtbaar voor Italiaanse wapens. De diepste kamers waren maar liefst 60 meter diep. Kabelbanen, ver uit schotafstand, brachten soldaten en proviand naar boven. De tunnels van deze ‘stad’ liepen door ijs maar ook door rots om her en der boven de grond te komen voor geweer- en kanonsposten. Nu door het smelten van de gletsjers worden er regelmatig resten gevonden van deze oorlogsgeschiedenis. Wapens, botten van overleden soldaten en andere resten. Naast posten uit het zicht van de Italianen werden er ook houten barakken gebouwd.

Plattegrond van de ijsstad
Plattegrond van de ijsstad

Zij-aanzicht van de ijs- en rotstunnel
Zij-aanzicht van de ijs- en rotstunnel

Bergen even dodelijk als de vijand

Lawines, steenslag, onweer en kou maakten meer slachtoffers dan vijandelijk vuur op de Marmolada. De soldaten leden aan sneeuwblindheid, hoogteziekte en ondervoeding door het barre klimaat. Aan beide kanten zocht het leger dus ervaren bergbeklimmers om de kans van een overwinning zo groot mogelijk te maken. Deze bergsoldaten probeerden (normaal gesproken onbewoonde) bergpassen en toppen te bereiken om strategische punten te bezetten. Tijdens de gehele belegering van de Marmolada vielen er veel doden maar de winter van 1916-1917 brak alle records. Toen kwam de, tot op heden, meest dodelijke sneeuwlawine ooit naar beneden.

Deze enorme spontane lawine in Trentino, december 1916, geeft aan hoe gevaarlijk deze maand was in Zuid-Tirol (foto: Österreichische Nationalbibliothek)
Deze enorme spontane lawine in Trentino, december 1916, geeft aan hoe gevaarlijk deze maand was in Zuid-Tirol (foto: Österreichische Nationalbibliothek)

Lawine

De ondergrondse gangen en door rotsen beschermde barakken boden bescherming tegen kogels en artillerievuur, maar niet tegen de witte dood. Soldaten en ingenieurs die veel ervaring hadden met de bergen hadden al het mogelijke gedaan om de tunnels zo veilig mogelijk te bouwen, buiten de typische gevarenzones voor lawines en steenslag. De winter van 1916-1917 was echter een recordwinter voor wat sneeuwval betreft in de Dolomieten. Al in december 1916 viel er 12 meter sneeuw op de top van de Marmolada, waarvan 4 meter sneeuw in nog geen 48 uur. Dagelijks kwamen er, aan beide zijden, soldaten om door lawines of omdat ze in hun tunnels ingesneeuwd raakten. Daarna werd het warmer en de sneeuwval ging tot op grote hoogte over in zware regenval. Het waren de Oostenrijkers die toen de zwaarste klap te verduren kregen: hun houten barakken net naast de Gran Poz (2242 m) werden compleet weggeblazen door een enorme sneeuw- en ijslawine. Meer dan 321 man werden bedolven, zeker 270 soldaten overleefden de lawine niet. Door de kracht van de lawine plus het feit dat er nauwelijks op een veilige manier gezocht kon worden werden er slechts zo’n 40 lichamen teruggevonden.

Mars ter ere van Keizer Karl I van Oostenrijk op 25-11-1916, veel van deze mannen zouden 3 weken later overlijden in de lawine (foto: Österreichische Nationalbibliothek)
Mars ter ere van Keizer Karl I van Oostenrijk op 25-11-1916, veel van deze mannen zouden 3 weken later overlijden in de lawine (foto: Österreichische Nationalbibliothek)

Compleet geïsoleerd

De bevelhebber van de troepen die op de Gran Poz gelegerd waren zag het gevaar al aankomen. Hij had aan zijn superieuren al acht dagen vóór de dodelijke lawine gevraagd of hij zijn troepen mocht terugtrekken. Dit verzoek werd afgewezen door zijn meerderen die laag in het dal in hun warme kantoren zaten. Extra sneeuwval zorgde er later voor dat telefoonverbindingen verbroken werden en de bevoorradingswegen werden weggeslagen. De Gran Poz was compleet geïsoleerd. De soldaten restten niets dan wachten (op hun noodlot).

Witte vrijdag

De lawine kwam naar beneden op 13 december 1916, tijdens Saint Lucia, een feestdag voor veel Katholieke Italianen. Om onduidelijke redenen zou deze dag, een woensdag, de boeken ingaan als Witte Vrijdag. De dodelijkste lawine was de hierboven beschreven lawine op de Gran Poz, maar door de gehele Dolomieten kwamen die dag dodelijke lawines naar beneden. Precieze schattingen van het aantal slachtoffers zijn onmogelijk te geven. Men gaat ervan uit dat in december 1916 tussen de 8.000 en 10.000 soldaten zijn omgekomen alleen al door lawines. Hiermee wordt het gezien als de meest dodelijke sneeuwlawine-periode ooit. Als ook modder-/steenlawines meegerekend worden dan komt deze periode wereldwijd op de tweede plek, na de dramatische puinlawine op Huascarán in Peru waar zo’n 40.000 doden vielen.

Uitzicht vanaf Gran Poz naar boven, foto uit 1917. Het is niet lastig om hier een lawine voor te stellen (foto: Österreichische Nationalbibliothek)
Uitzicht vanaf Gran Poz naar boven, foto uit 1917. Het is niet lastig om hier een lawine voor te stellen (foto: Österreichische Nationalbibliothek)

Triggeren lawines

In verschillende bronnen wordt de vraag opgeworpen of de Gran Poz een natuurlijke lawine was of dat de Italianen met artillerievuur deze lawine hebben getriggerd. Hier is niks met zekerheid over te zeggen maar met 4 meter sneeuw in 48 uur is het niet raar om te bedenken dat dit een ‘gewone’ lawine was. Je hoeft geen lawinedeskundige te zijn om te begrijpen dat met zoveel sneeuw lawinegevaar 5 van kracht zou zijn geweest als de lawineschaal toen al had bestaan. Wel probeerden militairen in deze sneeuwrijke winter regelmatig lawines over vijandige troepen af te schieten. Al dan niet getriggerd werden militaire transportwegen, hooggelegen bunkers, verkenningspatrouilles en bemande observatieposten door lawines van de bergen afgeblazen, om soms nooit meer teruggevonden te worden.

Een klein jaar na de noodlottige lawine trokken beide legers zich terug vanaf de Marmolada. Niemand had de slag om deze bergtop gewonnen. Op de Marmolada waren er alleen maar verliezers.

Nu een skigebied, 100 jaar geleden een dodelijk strijdtoneel
Nu een skigebied, 100 jaar geleden een dodelijk strijdtoneel

Wintersport

Nu meer dan 100 jaar na deze verschrikkelijke oorlog kunnen we op de gletsjer van de Marmolada skiën. Er is zelfs een skitocht in het thema van de Eerste Wereldoorlog, de “Giro della Grande Guerra” en een speciaal museum op de Marmolada ingericht dat het verhaal van de strijd beschrijft. Als je op de gletsjer bent is dit museum zeker een bezoekje waard, net als de speciale skitocht.

Bronnen: Wikipedia, geohazards.community.uaf.edu, Telegraph, museomarmoladagrandeguerra.com, worldwar1.com

Rogier
woont in de Franse Alpen. Als er maar een beetje sneeuw ligt, is hij buiten te vinden, om ons daarna bij te praten.

Plaats een reactie

Leuke info die ik nog niet wist. Vorig jaar op de Marmolada gestaan, maar niets gezien. Zal er dit jaar even goed naar zoeken!

Interessant, ik kende dit verhaal ook niet. Is het overigens een idee om de afbeeldingen in blogs ook klikbaar te maken?

Wannabe Dolomietenkenner... || Carv gebruiker

Leuke info die ik nog niet wist. Vorig jaar op de Marmolada gestaan, maar niets gezien. Zal er dit jaar even goed naar zoeken!

Erien op 13 dec 2018 07:09

Om het museum te bezoeken moet je er 1 stop voor de top uit.

*bericht bewerkt door Matthieu op 13 dec 2018 08:04

Aftellen maar!

Interessant stuk Rogier! Ik herinner me alleen niet dat er in december 2016 12 meter sneeuw viel op de Marmolada😉

@Lein Oeps aangepast :-) en gelukkig was er toen ook geen wereldoorlog meer

Click. Click. Peace

Gaaf (en natuurlijk triest) verhaal! Zou een goed boek of nog beter film inzitten. Alle ingrediënten voor een blockbuster zijn aanwezig.

Onderwerpen die mij interreseren!
Geschiedenis, bergen en sneeuw.
De beste topic van het jaar…

Gaaf verhaal @Rogier. Graag meer van dit. Dat hoeft niet per se over de oorlog te gaan, maar in het algemeen de geschiedenis van het leven in de bergen en alles wat daar bij hoort.

Wow, om even stil van te worden…

Wat een indrukwekkend verhaal. De ruigheid van de bergen, genadeloze sneeuwval en dat in een afschuwelijke oorlog.

❄️

Wat Sander en GIGI zeggen! Erg aangenaam leesvoer. Top @Rogier!

I can stick uphill ice, on my saucer...

Interessant artikel zeg! Vele keren in die hoek geskied en veel verwijzingen gezien naar WW1 maar nooit gerealiseerd wat zich er ‘echt’ heeft afgespeeld. Wel freaky dat er maar zo weinig lichamen geborgen zijn. De hoeveelheden sneeuw in december (12 meter) is wel bizar veel zeg.

Let it snow!

Boeiende geschiedenis. Bezoek aan het museum op de Marmolada is een aanrader. Op de Lagazuoi kun je nog de oude stellingen, bunkers, bezoeken. Net even na de top, rechts van de piste kun je het gangenstelsel in. Fascinerend om terug te gaan in de historie en de ontberingen en barre tijden voor te stellen.

Het museum is in het middenstation van de Marmolada. Echt de moeite waard als je geïnteresseerd bent in bergen en sneeuw. Je ziet er allerlei gereedschappen, kledingstukken, wapens en hulpmiddelen die men toen gebruikte om te graven, vechten en te overleven. Heel indrukwekkend om te zien wat ze aanhadden in die barre kou, terwijl jij in je moderne skipak op je skischoenen langs de vitrines loopt.

Bij de skitour mag je hopen op witte linten anders zul je niet veel zien van de overblijfselen uit de oorlog. Overigens is het ook een prachtige tocht als wel alles bedekt is met een meter sneeuw. ;-)

Ja, sneeuw is koud en glad. Maar het heeft nog andere voordelen ook.

Wat gaaf om eens een stuk als dit hier te kunnen lezen. Wat mij betreft mag dat best vaker. Erg interessant!

mama on a mission in the snow

Geweldig verhaal! Ik ski al jaren op de Marmolade maar wist slechts een fractie.
Afgelopen zomer ben ik naar boven geweest aan de zijkant van de Marmolade, een oude stoeltjes lift, die tot een paar honderd meter tot aan de gletsjer komt. Van deze gletsjer is helaas nog maar weinig over. Op het punt waar de lift stopt was 100 jaar geleden nog sneeuw en ijs. Ook het meer dat super blauw is, is mooi op te zien.

Hierbij nog wat fotos van zomer 2018, Marmolade. Het was super warm, gewoon 33 graden op 2000 meter!

null

Marmolade vanaf de Porta Vescovo

null

null

null

null

Uitzicht op de Porta Vescovo…

null

Stukje boven de lift, je kon nog verder naar boven lopen tot aan de gletsjer. Sommigen gingen onder begeleiding klimmen op de gletsjer naar boven

null

null

null

De liften…

*bericht bewerkt door R_Dolomieten op 13 dec 2018 12:18

Porto Verdasco ken ik niet, wel Porta Vescovo. ;)
Mooie foto’s overigens.

Mr. Slow

Haha ja klopt. Ik kwam er even niet op en was te lui om het op te zoeken ;-) @ Quick.

Supermooi om wat te lezen over de geschiedenis van berg en mens. Graag meer!

Ruim honderd jaar geleden bevochten Oostenrijkers en Italianen elkaar op leven en dood in de Grote Oorlog. Nu wintersporten veel blije toeristen in datzelfde gebied… het blijft een bevreemdende gedachte. Er is een boeiend geschiedenisboek geschreven over het Alpen strijdtoneel 1915-1919: De Witte Oorlog: het Italiaanse front. Als je dat boek leest, krijg je een beetje een idee wat die mannen hebben moeten doorstaan destijds… het markeert ook de opkomst van een beroemde Duitse generaal in WO II…

HarleySnowball

De skiroute is prachtig om te doen!!!

Xx10

Mooi verhaal Rogier interessant! Heb in dat gebied een 10daagse hutten tocht gelopen, geslapen oa in rifugio pian dei fiacconi, Rifugio Contrin, Rifugio Friedrich August, Rifugio Sasso Piatto,Rifugio Passo Principe.

Vaak knuffel ik de berg onvrijwillig....

@HarleySnowball Ik ga eens kijken naar dat boek… dank voor de tip

Click. Click. Peace

Ruim honderd jaar geleden bevochten Oostenrijkers en Italianen elkaar op leven en dood in de Grote Oorlog. Nu wintersporten veel blije toeristen in datzelfde gebied… het blijft een bevreemdende gedachte. Er is een boeiend geschiedenisboek geschreven over het Alpen strijdtoneel 1915-1919: De Witte Oorlog: het Italiaanse front. Als je dat boek leest, krijg je een beetje een idee wat die mannen hebben moeten doorstaan destijds… het markeert ook de opkomst van een beroemde Duitse generaal in WO II…

HarleySnowball op 13 dec 2018 18:58

Heb ik ook gelezen, mooi boek

Nu de gletsjers smelten. Bestaat er dan een kans dat je ineens een lichaam vindt? Of militaire spullen? Tijdens de wintersport of is er een orgaan dat dit voor het seizoen checkt om vervelende situaties te voorkomen?

als mijn gedachten daar zijn, maar ik ben hier, waar ben ik dan?

@Birdheart die kans is er in de Alpen en hier in het bijzonder zeker. Die kans is wel het grootste als er geen sneeuw ligt. Ik weet niet of ze een speciaal orgaan hebben die dit checken…

Click. Click. Peace

Was ooit in de zomer aan het Lago di Corlo, Belluno. Op de monte Grappa daar in de buurt, ligt een groot kerkhof met ca 22.000 Italiaanse en Oostenrijkse soldaten die er in de eerste wereldoorlog zijn omgekomen, vnl door de barre weersomstandigheden en niet zo zeer door gevechtshandelingen. Vaak gewoon door de kou, de uniformen van de Italianen waren bijvoorbeeld in Rome gemaakt en niet op de barre weersomstandigheden van het hooggebergte berekend. In de dorpen rondom vind je allerlei monumenten en gedenktekens uit de 1e wereldoorlog. De Grande Guerre, eigenlijk niets over de 2e wereldoorlog. Dat speelde hier blijkbaar niet.

Klopt: in WOII hadden de fascisten van Mussolini, Oostenrijk en Duitsland geen onderlinge gevechten. In '43 was er wel de invasie van de geallieerden in Italië en vervolgens veel gevechten op Italiaanse bodem. Maar dat front lag veel zuidelijker, ter hoogte van Napels en Rome. De Slag van Monte Cassino (de vierde slag met die naam) was een van de belangrijkste slagen op het Italiaanse vasteland, die door de geallieerden werd gewonnen. Daarna werkten de geallieerden zich langzaam op lang de vele fronten die de Italianen en Duitsers opwierpen. Pas in '45 eindigde de oorlog in Italië. Tegen die tijd was de landing in Normandië en de nasleep daarvan een belangrijkere kopzorg voor de Duitsers.

Mooi stuk Rogier!

🎿🌨 Just go with the snoW 🌨🎿
Sneeuwalarm

Ontvang gratis een sneeuwalarm per e-mail van jouw bestemming in aanloop naar je wintersport vakantie! De meldingen stoppen automatisch na je vakantie.

Plaats een reactie